کار عمیق و معنی در زندگی

دو نفر را در نظر بگیرید که یک راه طولانی را آمده‌اند. یکی با کوله‌ای پر از تجربیات، و دیگری با کوله‌ای از هیچ. یکی با اندوخته‌ای که با نگاه به آن‌ها احساس می‌کند چیز باارزشی با خود دارد، و دیگری که انگار نمی‌داند کیست و کجاست.

این دو نفر، تصویر بسیاری از ماست. جمعی از ما دسته‌ی اول و جمعی دسته‌ی دومیم. ولی چه چیزی ما دو دسته را از هم متمایز کرده؟ چه کسانی جزو گروه اول هستند و با نگاه به خود و گذشته احساس می‌کنند که می‌دانند کجای این زندگی ایستاده‌اند، چه چیز باارزشی با خود دارند و لبخند رضایت از عمری که گذرانده‌اند بر لب‌هایشان نقش می‌بندد؟ کدام گروه خودشان را در جریان زندگی گُم می‌بینند؟ افسارشان را در دست باد؟ چیز زیادی در کوله‌ی خود ندارند. چیزی دندان‌گیر که سر شانه‌شان بزند و بگوید، «تو هم برای خودت زندگیِ باارزش و معناداری داری.»

زندگی پوچی‌های خودش را دارد؛ زندگی در عمق عمیق خود چندان زیبا نیست، ولی می‌تواند برایمان معنی‌دار باشد. چطور می‌شود از حالا به فکر جمع کردن غنیمت‌های زندگی افتاد، تا در پنج سال دیگر بتوانیم به خود و کوله‌یمان نگاه کنیم و حس کنیم که این زندگی برای ما نیز چیزی در بر داشته؟

اول بد نیست برای درک این موضوع که تلاش و عشق با هم رابطه‌ی تنگاتنگی دارند، این نوشته را مطالعه کنید. به طور خلاصه، چیزهایی که خودمان با زحمت و تلاش می‌سازیم، برای ما عزیزتر هستند و بیشتر دوست‌شان داریم. نگاهی که به آن‌ها داریم آنقدر عمیق است که گمان می‌کنیم شاهکاری که ساخته‌ایم به چشم همه یک شاهکار بی‌نقص است، ولی در حقیقت فقط برای مایی که برایش زحمت کشیده‌ایم اینطور به نظر می‌آید. برای یک شخص دیگر، نشستن روی یک صندلی راحتِ از پیش ساخته شده توسط ماشین‌آلات پیشرفته، لذت‌بخش‌تر از نشستن روی صندلی دستساز ماست؛ اما برای ما، تلاش برای ساختِ آن صندلی، ارزشی به آن اضافه می‌کند که تنها توسط خود ما درک می‌شود و لذت استفاده از آن صندلی را چندین برابر از لذت استفاده از راحت‌ترین صندلی‌های از پیش ساخته شده می‌کند.

تلاش برای ساختن هر چیزی، از یک صندلی گرفته، تا یک خانواده، یک دوستی عمیق، یک تجارت درست و حسابی، لذتِ بی‌نظیری را به آن‌ها اضافه می‌کند؛ لذتی معنی‌دار؛ لذتی مختصِ خودِ خودِ ما! درست است که عرق ریختن، مواجه شدن با ناامیدی‌ها، برخوردن به سدهای بی‌شمار، همه و همه در جایی ما را زمین‌گیر می‌کند، ولی رابطه‌ی مستقیمی بین تلاش برای بلند شدن و جان کندن، و عشق، معنی و لذت وجود دارد، اگر بتوانیم آن را به سرانجام برسانیم.

حیوانی به اسم انسان

ذهن انسان‌ها و توانایی اندیشیدن و غور کردن در خصوص آینده، ما را از حیوانات کمی متمایز کرده است. ما به مرگمان می‌اندیشیم، به تشکیل خانواده، به کار، به بازنشستگی و… حیوانات معمولا به فکر همین الان. به خاطر نبود قسمت پیشرفته‌تر مغز در حیوانات، این غریزه و حس شهودی است که تصمیم‌گیرنده است. اصطلاحا تا نوک دماغشان را بیشتر نمی‌بینند. قسمتی از مغز ما کارایی مشابهی با مغز بسیاری از حیوان‌ها دارد. سریع است و کم مصرف، در نتیجه استفاده از آن بهینه است. به همین خاطر است که بیشتر از نود درصد تصمیمات ما را او می‌گیرد. مشکل اینجاست که تصمیماتش غریزی و درونی است، و گاهی منطق درستی ندارد. به فکر این است که الان چه چیزی را در شکمش فرو کند، چه کاری کند که ارضاء کننده‌ی لذتی لحظه‌ای باشد. تلاش می‌کند از درد دوری کند. برای قسمت حیوانی مغز ما، ورزش دردناک است، تلاش برای تمرکز و خواندن یک کتاب مفید دردناک است، ولی دیدن یک سریال تلویزیونی که نمی‌داند سر و ته‌ش چیست، به نظر خوشایند است.

بسیاری از کارهای شهودی ما دقیقا در مقابل لذت بلندمدت و احساس بامعنی بودن قرار می‌گیرند. ما با یک پارادوکس درگیریم. مغزی که تصمیمات را برایمان می‌گیرد بیشتر بر مغز خزنده‌ی ما تکیه دارد و به فکر لذت لحظه‌ای و دوری از درد است، و در طرف دیگر به عنوان انسان در بلندمدت به دنبال معنی می‌گردیم.

دوری از درد همیشه بد نیست، ولی گاهی لذت‌های بلندمدت در پس کمی درد کشیدن پنهان شده‌اند، برای همین لازم است گاهی به مغز خزنده‌ی خود بگوییم که ساکت شود و سپس با مغز پیشرفته‌تر خود تصمیم بگیریم که درد را برای رضایت بلندمدت تحمل کنیم. مثلا بیل زدن باغچه تلاش می‌خواهد و تلاش کردن مساوی‌ست با خارج شدن از نقطه‌ی آسایش و در نتیجه کمی درد کشیدن.

تلاش به زندگی ما معنی می‌دهد، کار عمیق به زندگی ما معنی می‌دهد. این‌ها چیزهایی‌ست که در بلندمدت حس رضایت پایدار را القا می‌کند با این حال غرق در کارهای سطحی شده‌ایم که در کوتاه‌مدت لذت‌بخش است ولی در بلندمدت حس فرسودگی و افسردگی را تشدید می‌کند.

چه چیزی را می‌دانند؟

وقتی یک ویدیو در یوتیوب می‌بینید، لایک می‌کنید و یا ویدیوهای مشابه می‌بینید، گوگل آن را می‌فهمد و به شما کلیپ‌های بیشتری از این دست نشان می‌دهد. با مشاهده‌ی آن‌ها معمولا چیز معناداری به زندگی خود اضافه نمی‌کنید. یک لحظه از دنیای شلوغ و شاید پر درد و رنج خود جدا شده و غرق در لذت لحظه‌ای آن ویدیو خواهید شد. مشکلی دارد؟ ندارد، اگر و فقط اگر این عادت باعث نشود که در تمام زندگی به فکر دوری از درد و به آغوش کشیدن لذت‌های لحظه‌ای باشید.

یوتیوب یک مثال سطحی بود. دنیای تلویزیون، اینترنت، و برنامه‌های موبایل، همه این موضوع را به خوبی می‌دانند. می‌دانند که شما به صورت غریزی در پیِ فرار از درد و پناه بردن به لذتی لحظه‌ای هستید. برای آن‌ها مهم نیست که در بلندمدت چقدر احساس پوچی می‌کنید. تنها چیزی که آن‌ها می‌دانند، این است که شما نمی‌دانید با وا دادنْ در حال تهی کردن زندگی‌تان از معنی هستید. آن‌ها توجه شما را می‌خواهند و شما آن را مجانی به دست این کاسبان سپرده‌اید بدون اینکه بدانید در حال فروختن معنای واقعی زندگی‌تان هستید.

دیدن یک برنامه‌ی تلویزیونی، چک کردن دائم صندوق پستی و کانال تلگرام و اینستاگرام و فلان سایت و وبلاگ، کارهای سطحی و کم‌عمقی هستند. در مقابل، تمرکز و تلاش یک ساعته روی یک پروژه برای جلو بردن آن، بدون هیچگونه عامل حواس‌پرت‌کنی یک کار عمیق و درست و حسابی است.

صاحبان تلویزیون و برنامه‌های موبایلی مشکلی با کار عمیق شما ندارند، ولی آن‌ها خوب می‌دانند که قسمت مغز خزنده‌ی شما که مسئول اغلب تصمیمات شماست، با لذت لحظه‌ای بیشتر حال می‌کند، پس طعمه را برای او می‌گذارند. حالا اگر در این بین معنی از زندگی شما ربوده شود، برای آن‌ها فرقی نمی‌کند. برای آن‌ها هدفْ وسیله را توجیه می‌کند. خودتان بایستی به فکر خودتان و ارزش زندگی‌تان باشید.

کال نیوپورت در کتاب کار عمیق می‌گوید:

یک روز کاری که توسط عوامل سطحی و کم‌عمق هدایت شود، از نقطه نظر عصب‌شناختی، احتمالا خسته‌کننده و مأیوس‌کننده است، حتی اگر اغلبِ این کارهای سطحی که توجه شما را به خود جلب کرده‌اند، به نظر بی‌ضرر و مفرح بیایند.

لازم نیست که چند سال صبر کنید تا اثرِ غرق شدن در کارهای سطحی، که تعدادی از آن‌ها اسم برده شد برای‌تان روشن شود. شما در پایان همان روز یا هفته هم احساس خستگی خواهید کرد. تغییر مداوم تمرکز به خاطر این عوامل سطحی، تمام اراده‌ی شما را مثل زالو می‌مکد، و توانایی شما را برای انجام کار عمیق و باارزش به تاراج می‌برد. کم‌کم احساس می‌کنید که چاره‌ای ندارید جز اینکه تسلیم شوید و به چیزی که دیگران برای شما تعیین کرده‌اند تن دهید.

به مثال یوتیوب و درک گوگل از ویدیوهایی که دوست دارید برگردیم. هر چقدر بگذرد، این کار سطحی شما را خسته‌تر می‌کند، و هرچقدر خسته‌تر شوید اراده‌تان برای انجام یک کار عمیق و بامعنی کمتر می‌شود و بیشتر به یوتیوب پناه می‌برید. یک دور معیوب که در مقابل زندگی بامعنی و عمیق قرار می‌گیرد. جالب است بدانید که در بین شبکه‌های بی‌انتهای اینترنتی، تلویزیونی، کانال‌ها و برنامه‌های موبایلی، احتمالا یوتیوب از نظر کیفیت یکی از بهترین گزینه‌هاست. بقیه بسیار مخرب‌تر از این حرف‌ها هستند. دیگر خودتان حساب کار خودتان را بکنید!

افسار زندگی را بگیرید

کم‌کم تلاش و عرق ریختن، تلاش و تمرکز، تلاش و تلاش، ارزش خودش را از دست می‌دهد. چیزی که معنی به زندگی شما می‌دهد، دیگر حتی در افق دید شما نیست چون اراده‌ای باقی نمانده است. تسلیم می‌شوید، خسته‌تر می‌شوید، خستگی‌ای که با خستگیِ بعد از یک کار درست و حسابی فرق دارد، خستگیِ کار عمیق شیرین است، ولی خستگی ذهنیِ شما تلخ و ناگوار و دمغ‌کننده، خستگی کار حسابی و استراحت بعدش به انسان می‌چسبد، به زندگی معنی می‌دهد، ولی خستگی کارهای سطحی کم‌کم امید و سرزندگی را از زندگی شما می‌دزدد. چیزی از زندگی باقی نمی‌ماند جز حسرت، جز غم و فکر اینکه چقدر این زندگی بی‌ارزش است.

مسیر طولانی‌ای آمده‌ایم ولی کوله‌یمان خالی از ارزش است. حتی بیشتر از شخصی که کوله‌اش پر است احساس خستگی می‌کنیم، با این حال هیچ چیز بامعنی‌ای نداریم که به آن نگاه کنیم و دلخوش شویم. اگر می‌خواهید که چاشنی خوشمزه‌ی معنی را به زندگی خود اضافه کنید، دست از تلاش، کار عمیق و درست و حسابی برندارید. شاید برای خیلی از ما امکان زندگی، در دنیای امروز، بدون استفاده از همین عوامل حواس‌پرت‌کن نباشد؛ من هم نمی‌گویم تمامشان را از زندگی خود حذف کنید. می‌توانید از آن‌ها نیز لذت ببرید ولی افسارشان را به دست بگیرید. برای‌شان برنامه تعیین کنید و سعی کنید فقط یکی دو ساعت، طبق برنامه، به آن‌ها اجازه‌ی عرض اندام دهید. نگذارید که در تمام طول روز قسمتی از مغز شما به دنبال این باشد که در صندوق پستی من، بخش اعلان‌ها، یا دایرکت‌های من خبری هست یا نه! همین قطره قطره‌ی ناچیز از بی‌شمار «شاید» در تک‌تک برنامه‌های موبایل‌تان، شما را خسته، و اراده‌‌تان را نابود می‌کند؛ در نهایت همین قطره‌ها ذره‌ذره به دریایی از نگرانی، تنش و دلواپسی تبدیل می‌شود. حتی اگر هیچ اعلانی تا پایان روز نیاید باز مغز شما بخشی از توجه خود را به احتمالات و همین شایدها داده است.

اگر افسار زندگی را نگیرید، زندگی افسارتان را می‌گیرد، اگر خودتان به فکر کنترل زندگی و محدود کردن خودتان نباشید، زندگی شما را به گوشه‌ی رینگ کشیده و گوشمالی می‌دهد. به هر حال این زندگی نصیب شما شده، اگر وا بدهید و نخواهید به زندگی عمق و معنی بدهید، لگدمال خواهید شد. فرض کنید که با یک رقیب به ظاهر قَدَر در یک جعبه، که راه در رو ندارد، تنهایید. من به شما می‌گویم دو راه دارید، یا بجنگید یا پذیرای مشت و لگد باشید. در گوش‌تان یک نکته را یادآوری کنم: اگر بجنگید، پیروز می‌شوید، نگاه به قد و قواره‌ی این پهلوان پنبه نکنید، کوتاه نیایید!