بعد از خواندن این پست، مغز شما، مغز سابق نخواهد بود!

اشتراک وفاداری (ماهی یک چایی)

می‌توانید از محتویات این باکس بگذرید و یک‌راست به سراغ نوشته اصلی بروید. قبل از خرید اشتراک وفاداری، مزایای آن را از طریق این پیوند مشاهده کنید. لطفا تنها بعد از خواندن «مزایای خرید اشتراک» اقدام به خرید کنید.

این نوشته براساس ویدیویی از تد-اکس به این آدرس  و در خصوص موضوع « مغز انسان چگونه کار می‌کند » نوشته شده است.

پیش از هر چیزی لازم است نقل‌قولی از ویکی‌پدیا فارسی را اضافه کنم: «انعطاف‌پذیری عصبی (به انگلیسی: Neuroplasticity) یا به عبارت دیگر انعطاف‌پذیری مغزی (به انگلیسی: Brain plasticity) واژه‌ای است که به هردوی انعطاف‌پذیری سیناپسی و غیرسیناپسی اطلاق می‌شود و مربوط به تغییرات در مسیرهای عصبی و سیناپس‌ها است که در اثر تغییرات در رفتار، فرایندهای محیطی و عصبی به وجود می‌آید.»

شاید شما هم با این کلیشه آشنا باشید که «مغز ما انسان‌ها بعد از دوران کودکی، دیگر تغییر نمی‌کند» یا «تغییر مغز بعد از دوران بلوغ، فقط به سمت بدتر شدن و آسیب‌دیدن اتصالات نورونی است» یا «در زمان سکوت مطلق، مثل حالت مدیتیشن، یا خواب، مغز خاموش می‌شود و استراحت می‌کند» در حقیقت همه‌ی این کلیشه‌ها، نادرستند. مغز ما تغییر می‌کند و جدای از سن، شما بعد از یادگیری هر مطلب یا مهارتی، مغز خود را تغییر می‌دهید.

حتی مغز شما بعد از آسیب‌دیدن هم می‌تواند خودش را (بسته به نوع آسیب) بهبود ببخشد. و کلید تمام این موارد، پلاستیسیتی یا همان انعطاف‌پذیری مغز است. ولی این تغییرات در زمان یادگیری چگونه صورت می‌پذیرد؟ در اصل مغز این تغییرات را به سه روش اعمال می‌کند.

۱- با استفاده از مواد شیمیایی

مغز ما، با رد و بدل کردن سیگنال‌هایی شیمیایی در بین نورون‌ها، کار می‌کند که نهایتش می‌شود عمل‌ها و عکس‌العمل‌های ما. و خب با استفاده از همین تغییرات شیمیایی مغز، اطراف را می‌فهمد و چیز جدیدی یاد می‌گیرد. این تغییرات بسیار سریع اتفاق می‌افتد و در اصل حافظه‌ی کوتاه‌مدت ما را تشکیل می‌دهد.

مثلاً شما می‌خواهید که یک مهارت حرکتی (motor skill) مثل نواختن پیانو را یاد بگیرید. روز اول، تمرین می‌کنید و به واسطه‌ی تغییراتی که مواد شیمیایی در مغز شما ایجاد می‌کنند، پیشرفت زیادی را حس می‌کنید. ولی از آن همه مهارت، در فردا دیگر خبری نیست. چه بر سر این مهارت آمده؟ تغییرات شیمیایی مغز، از بین رفته و به تبع آن، مهارت شما کم‌رنگ‌تر شده است.

۲- با استفاده از تغییر در سازه

در حین یادگیری، مغز ارتباط بین نورون‌ها را تغییر می‌دهد و شکل فیزیکی مغز متفاوت می‌شود. این حالت چون با تغییر ساختار مغز در ارتباط است، زمان بیشتری را می‌گیرد و به حافظه‌ی بلندمدت ما مرتبط است.

به همین خاطر است که یادگیری یک مهارت، معمولاً زمان زیادی می‌خواهد، چرا که حافظه‌ی بلندمدت ما در ارتباط با ساختار مغز و ارتباطات فیزیکی آن است، و ایجاد این ارتباطات زمان‌بر است. افراد نابینا که با دستشان خط بریل را می‌خوانند، ساختار مغزی بزرگتری در قسمتی که مسئول دریافت سیگنال‌های حسی از انگشتان است دارند و همینطور راننده‌های تاکسی لندن که مجبور به حفظ کردن نقشه هستند ساختار بهتری در قسمت مربوط به توانایی سه بعدی و مسیر راه دارند.

۳- تغییر در نحوه‌ی کارکرد

هر قسمتی از مغز را که بیشتر استفاده کنید، آن قسمت، بیشتر و بیشتر آماده به کار و راحت‌تر تحریک می‌شود؛ و با یادگیری، آن مناطقی از مغز که در ارتباط با مهارت مورد نظر است، بیشتر و بیشتر تغییر می‌کنند و آماده‌ی به کارگیری می‌شوند.

حالا به نورو پلاستیسیتی برگردیم. نورو پلاستیسیتی، توسط سه مورد فوق ساپورت می‌شود و این اتفاقات در سرتاسر مغز در جریان است. بسته به ورودی‌های مغز، این تغییرات می‌تواند منجر به ایزوله و جدا شدن فعالیت‌های یک بخش مغز شود، ولی در بیشتر موارد، به هماهنگی بیشتر در میان اجزاء مغز تبدیل می‌شود. با استفاده از این موارد، ما یاد می‌گیریم و این‌ها چیزی نیستند که در یک زمان خاص اتفاق بیفتند، بلکه این تغییرات مدام در مغز ما شکل می‌گیرد.

حالا با وجود اینکه می‌دانیم مغز ما دائم در حال تغییر است، سوال‌های زیادی مطرح می‌شود. چرا بچه‌ها در یادگیری، در برخی مواقع، با شکست مواجه می‌شوند؟ چرا با افزایش سن، ما بیشتر و بیشتر فراموش‌کار می‌شویم؟ و چرا مردم بعد از آسیب دیدن مغز، کاملاً بهبود پیدا نمی‌کنند؟

در زمان آسیب دیدن بخشی از مغز، بهترین ‌راه‌انداز برای نورو پلاستیسیتی مغز در اصل، رفتار ماست. یادگیری آنچه مغز به خاطر آسیب از دست داده، زمان و هزینه‌ی زیادی را به خاطر ماهیتش هدر می‌دهد.

مشکل زمانی بزرگ‌تر می‌شود که الگوهای این پلاستیسیتی از شخص تا شخص دیگر متفاوت است و این مورد، راه را برای پیدا کردن یک راه سریع و ارزان، بسیار دشوار می‌کند.

در حقیقت دارویی برای انعطاف‌پذیری مغز وجود ندارد و دقیقاً این رفتار و اعمال ماست که پلاستیسیتی و در نهایت مغز را تغییر می‌دهد. پس چیزی بهتر از تمرین برای یادگیری در زمان حال، وجود خارجی ندارد و نهایتش برای یادگیری باید دست به کار شوید.

حقیقت دیگر این است که هرچقدر تمرین‌ها، سخت و چالش‌برانگیزتر باشند، تغییرات بزرگ‌تری در ساختار مغز، و در نتیجه یادگیری بهتر حاصل می‌شود.

و حقیقت سوم این است که نورو پلاستیسیتی در دو جهت مثبت و منفی حرکت می‌کند. مثلاً شما با یادگیری چیزی، از آن نفع می‌برید و یا با فراموش کردن چیزی، یا حتی اعتیاد پیدا کردن به مخدر از آن ضرر می‌بینید.

چیزی دیگری که در تحقیقات مشخص شده این است که دستور پخت از پیش تعیین شده‌ای برای یادگیری وجود ندارد. مثلاً این باور رایجی که می‌گوید ده هزار ساعت تا استاد شدن در یک مهارت حرکتی زمان نیاز داریم را در نظر بگیرید. این موضوع به همین سادگی نیست و نمی‌توان این نسخه را برای تمام انسان‌ها پیچید. بلکه یادگیری در حد استادی در یک مهارتِ حرکتی می‌تواند برای برخی از ما بسیار بیشتر از ده هزار ساعت و برای بعضی از ما بسیار کمتر زمان نیاز داشته باشد.

این مورد برای بهبود از سکته‌ی مغزی نیز صادق است. به عبارتی چه برای بهبود و بازیابی، چه برای یادگیری، نسخه‌ی جهان‌شمولی وجود ندارد و بسته به شخص، بایستی روشی که بهترین جواب را برای آن فرد، به همراه دارد را به کار گرفت. البته رد پای ژنتیک در این خصوص بسیار مشهود است.

به همین خاطر است که بعضی از کودکان ما در سیستم آموزشی سنتی‌تر شکوفا می‌شوند و بعضی در این سیستم نابود می‌شوند. همین موضوع باعث می‌شود که بعضی از ما زبان دوم را راحت‌تر یاد می‌گیریم و بعضی یک ورزش خاص را. در اصل این توانایی‌های یادگیری، کدهای ژنتیکی ماست، که مغزی خاص ساخته تا در زمینه‌ای یا محیطی که دیگری نمی‌تواند، شکوفا شود، و بالعکس.

از اینکه تا اینجای کتاب با من همراه بودید لازم است اول از همه به خودم تبریک بگویم، چرا که مغزتان را تغییر دادم. شما با خواندن این خطوط، به احتمال زیاد چیز جدیدی یاد گرفتید و جالب اینجاست که به واسطه‌ی همین‌هایی که خواندید، مغز شما تغییر کرده و دیگر مانند زمانی نیست که هنوز این کتاب را نخوانده بودید. قسمت جالب‌تر این است که این تغییرات در مغز فرد فرد شما، به صورت متفاوتی اعمال شده است.

رفتار و تغییر مغز

اعمال و رفتارهای ما، تأثیرات فراوانی را در بلندمدت بر روی ساختار مغز ما می‌گذارند. در سوی دیگر، دریافت‌های مغز و تغییرات حاصل شده در آن، از شخص به شخص متفاوت است. به همین خاطر ما بایستی تمام تلاشمان را بکنیم تا بهترین روش برای یادگیری که مطابق با خود ماست را دریابیم و با تغییرات در اعمالمان، مناسب‌ترین بهره‌کشی را از مغزمان به عمل آوریم. بایستی یاد بگیریم که عادت‌های خوب جدید بسازیم و عادت‌های غلطمان را دور بریزیم، تا مغزی که به سبب رفتارهای ما – که خود بازتابی از عادت‌های ماست – شکل می‌گیرد، چیزی باشد که خودمان می‌خواهیم.

و فراموش نکنید که تنها راه یادگیری، تمرین و ممارست است، پس پا پس نکشید‍!

19 دیدگاه

  1. سلام خسته نباشید
    یه چیزی که خیلی دنبالش هستم اینه که انعطاف پذیری نورون ها فقط برای حرکات و رفتار های ما میباشد مثلا یک ورزش خاصی یا اینکه به حافظع معنایی هم مربوط میشه اگه مسئله جدید ریاضی یاد بگیرم یا چیزی رو حفظ کنیم ایا تغییرات فیزیکی در مغزمان ایجاد میشود یانه نورون ها فقط برای حرکات مانند تایپ ده انگشتی رانندگی و غیره هستش

    • سلام. حتی چربی‌های ما عصب دارند. خیلی ساده براتون بگم، چیزی در بدن ما نیست که مرتبط با نورون‌های بدن ما نباشه. یادگیری از هر نوعی، موجب تغییر در نورون‌ها میشه. و یه موضوع جالب برای اینکه مغزتون رو مستعد یادگیری بیشتر کنید، تکنیک‌های جالبی وجود داره.

  2. سلام خسته نباشید من کتاب یادگیری هوشمندانه رو خریداری کردمو خوندم واقعا باید به شما احسنت گفت خیلی خوب همه چیز روعالی توضیح دادین واقعا کاربردیه فقط کمی به مشکل خوردم درباره خلاصه نویسی باید بگم که چه طور باید درسهایی مثل ریاضی که نکته نوشتنی نداره و بیشتر نکته ها تو تست خودشو نشون میده چه طور باید خلاصه نویسی کنیم به طور کلی من تمامی منابع درسیم به صورت ویدیو درسیه که کتاب داره و بیشتر به صورت حل تست که داخلش نکته هم هست یا مثلا زیست که خیلی نکته های ریز داره اون قسمتی که انتهای صفحه خلاصه هست هم واقعا نمیدونم چی باید بنویسم در مورد مرور هم ممنون میشم کمی بیشتر توضیح بدین

    • سلام. ممنونم از حسن نظرتون.

      ببینید، برای درس‌هایی مثل ریاضی، که شما باید روش حل مساله رو یاد بگیرید، شاید خلاصه‌نویسی خیلی کاربردی نباشه، اما یه راه جایگزین وجود داره. روشش به این صورت هست که یک یا چندتا مساله که اون نکته‌های اون سرفصل رو در دل خودش داره، روی کاغذ می‌نویسید، و بعد اون مساله رو حل می‌کنید. از اونجایی که حل مساله، مساوی هست با طی کردن تمام مراحلی که اون درس در دل خودش داشته، این روش کمک می‌کنه که شیوه‌های حل مساله از ذهنتون پاک نشه.

      این نوشته رو بخونید: در خصوص خلاصه‌نویسی یه توضیح مختصری دادم.

      در خصوص مرور یا دوباره‌خوانی هم بگم که اصلا ذهنیت مثبتی بهش ندارم. بهتره که بین نشست‌ها فاصله بندازید و سعی کنید سرفصل رو قبل از اینکه مرور می‌کنید، به یاد بیارید. فشار آوردن به ذهن، فضا رو برای یادگیری اون چیزی که فراموش کردید باز می‌کنه.

  3. چقدر جداب و عجیب بود از مقاله مغز منعطف اومدم وخیلی برام جالب بود و همین مقاله باعث شد دوباره یه شانس به موسیقی بدم چیزی که همه میگفتن دیگه از سن من گذشته

    • سلام. خوندن نظرتون برام خیلی امیدوار کننده بود. ایلولا هم هدفی جز این نداره که انگیزه لازم را، با تکیه به علم روز، به دوستانی مثل شما بده.

  4. چطور خودمون رو تغییر بدیم و برا دیگران سابت کنیم
    از جمله مادر .و رابطه ی عاطفی و…

    • تغییر رفتاربه صورت آگاهانه در بلندمدت موجب تغییر در عادت‌هاتون میشه. کتاب عادت‌های اتمی می‌تونه نقطه شروع خوبی باشه.

  5. سلام
    من دنبال یه مطلبم درمورد بهبود وضعیت مغزی بعد از مصرف طولانی مدت گل
    خیلی ام سریع بهش احتیاج دارم
    میتونید کمکم کنید؟

    • سلام

      مغز انعطاف پذیر هست و مطمئنا با تمرین و پشتکار امکان بهبود وضعیت وجود داره اما اینکه یه نفر که طولانی مدت از این مخدر استفاده کرده چقدر توان برای بهبود داشته باشه جای سواله.

      من در خصوص مورد گل چیزی نمیدونم، اما با عادتهای خوبی مثل ورزش کردن، مراوده کردن با افراد خانواده، مدیتیشن و بیرون رفتن (حضور توی فضای روشن روز) و غیره مطمئنا وضعیت مغز بهبود پیدا میکنه. وضعیت هر مغزی با این کارها بهبود پیدا میکنه. اگه خواستید در خصوص گل هم میتونم تحقیق کنم و دقیقتر بهتون بگم. فکر میکنم برای همچین شخصی، اصل کار همون اراده‌ست که باید کسی باشه تا حمایت و کمکش کنه تا پا پس نکشه.

    • الان متوجه شدم که استفاده طولانی مدت گل تاثیری که روی پیام‌رسان عصبی به اسم GABA میذاره به این راحتی‌ها قابل برگشت نیست. دانشمندها روش دارویی برای تنظیم کردن این نوروترانسمیتر پیدا کرده‌اند ولی متاسفانه فکر نکنم فعلا در دسترس عموم باشه و آیا امکان برگشت و بهبود کامل وجود داره یا نه.

  6. سلام . ممنون بابت مقاله پر بار و مفیدتون …
    راستش میخواستم بدونم چطور با رفتار و عادت میتونیم نوروپلاستیسیتی رو تغییر بدیم ؟
    منظورتون رو میتونید واضحتر بیان کنید که چطور نوروپلاستیسیتی رو تغییر بدیم ؟
    ممنون از لطف شما

    • یادگیری چیزهای جدید یکی از بهترین کارهایی هست که می‌تونید بکنید. سعی کنید روزانه پونزده دقیقه چیز جدید یاد بگیرید و خودتون رو به چالش بکشید، مدیتیشن انجام بدید. ورزش کنید، مغز مصرفش بالاست و با ورزش کردن مواد مغذی بیشتری به اون می‌رسونید. مراوده و تعامل با خانواده و دوستانِ خلاق هم به شما کمک می‌کنه.

  7. با سلام و ممنون از مطلب خوبتون
    من به دلیل وجود تومور در مغزم تحت جراحی قرار گرفتم و حالا بیناییم رو از دست دادم. دوستی کتابی را بهم پیشنهاد کرد که توی اون نوروپلاستیسیتی را معرفی کرده بود اما نگفته بود چطور می تونم با این روش بیناییم رو بهبود ببخشم. شما اطلاعاتی در این زمینه دارید یا کتابی میتونید بهم معرفی کنید؟
    فارسی یا انگلیسی بودنش هم مهم نیست.
    ممنون

    • سلام. خواهش می‌کنم. متاسفانه من تازه کامنت شما رو دیدم. عذر می‌خوام اگه دیر جواب دادم.

      حقیقتش من چیزی ندیدم ولی در حد چیزی که خودم می‌دونم اینجوری بگم که می‌تونید وظیفه‌ بخشی از مغز رو به مرور به بخش‌های دیگه‌ای محول کنید. این کار ولی تمرین زیاد می‌خواد. سعی کنید خودتون رو به چالش بکشید.

      حقیقتش نمی‌دونم عملی باشه یا نه، و می‌تونید از یه پزشک مشورت بگیرید ولی من یه ورزشی برای چشمتون توصیه می‌کنم (که خودمم استفاده می‌کنم) که یه جورایی توانایی بینایی شما را به مرور بهتر می‌کنه. خودم وقتی چند هفته انجامش می‌دم، دیدم خیلی بهتر میشه.

      نوشته رو از اینجا بخونید: https://www.ilola.ir/29/%DA%86%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%AF/

      به خصوص تمرین‌های چهار و پنج رو

  8. سلام.
    واقعا ممنونم. مطالبی که نوشته بودین عالی بود. تحول عظیمی درون من ایجاد کرد. من2سال پیش به بیماری صرع و سودوتومورسربری دچار شدم و بعد از اون دیگه زندگی خیلی برام سخت شد. وقسمت زیادی از حافظه بلندمدت ومهارتیم رو از دست دادم. ودیگه نتونستم اونارو بدست بیارم. هر رو ز غصه میخورم. وناراحتم ولی حالا نوشته های شما به من امید دوباره داد. باز هم ممنونم. موفق باشید.

    • سلام
      من از شما ممنونم بابت این نظر دلگرم‌کننده‌تون. چقدر برای اینکه این پست من براتون مفید بوده خوشحالم. امیدوارم که هر روزتون بهتر از دیروزتون باشه.

3 بازتاب

  1. چطور بهتر یاد بگیریم | 1 | انعطاف‌پذیری مغز - ایلولا
  2. چطور به آن چیزی که می خواهم باشم، تبدیل شوم؟ - ایلولا
  3. بُردار تایید دیگران یا خود-تاییدی - ایلولا

پاسخ دهید

ایمیل شما نمایش داده نخواهد شد