مغز ابله | 10 | کنترل مغز | چرخه خواب | 2

در ادامه‌ی بخش قبلی پس می‌توان نتیجه گرفت که خستگی نمی‌تواند تعیین‌کننده‌ی الگوی خواب ما باشد وگرنه ممکن بود یک دونده‌ی ماراتون در زمانی که خستگی‌اش به میزان خاص/آستانه‌ی مشخصی رسید، ناگهان خوابش ببرد! در عوض، زمان و طول مدت خواب (چرخه خواب) توسط ساعت زیستی تعیین می‌شود. و خود ساعت زیستی توسط مکانیزم‌های بدن مشخص می‌شود.

غده‌های پینه‌آل یا صنوبری در مغز با ترشح هورمونی به اسم ملاتونین، الگوی خواب ما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. ترشح ملاتونین مساوی‌ست با حس آرام و خواب‌آلود شدن. غده‌های پینه‌آل به میزان نور واکنش نشان می‌دهند. نور توسط شبکیه‌ی چشم دریافت می‌شود و سیگنال‌های مربوطه به غذه‌های صنوبری فرستاده می‌شود. هرچقدر نور بیشتری توسط آن دریافت شود، ملاتونین کمتری ترشح می‌شود. البته با دریافت نور باز هم ملاتونین ترشح می‌شود ولی میزان آن کمتر می‌شود.

سطح ملاتونین در طول روز به مرور افزایش پیدا می‌کند. به محضی که خورشید پایین می‌رود و آفتاب غروب می‌کند، میزان ترشح این غذه بیشتر می‌شود و به مرور ما احساس خواب‌آلودگی می‌کنیم. به همین خاطر است که زمان غروب و طلوع خورشید بر روی میزان هوشیار یا خواب‌آلود بودن ما نقش دارد. و اینگونه است که الگوی خواب و بیداری ما توسط آن تعیین می‌شود.

حالا شاید بهتر متوجه علت جت-لَگ یا ناراحتی و بی‌خوابی ناشی از پرواز طولانی‌مدت، بشوید. زمانی که شما از جایی به منطقه‌ی زمانی دیگری سفر می‌کنید، سیستم ترشح ملاتونین با توجه به میزان متفاوت نور خورشید تغییر می‌کند. با تغییر میزان ملاتونین، مغز در ساعت-زیستی خاصی (مثلا به خیالش هفت صبح) مقدار نوری را دریافت می‌کند که انتظارش را ندارد (مثلا ساعت یازده)؛ و متعاقب آن با میزان متفاوتی از هورمون ملاتونین که انتظار می‌کشد، روبرو می‌شود.

چرخه خواب ما به دقت فراوانی تنظیم شده و این تفاوت، ریتم روزمره را بهم می‌ریزد. برای همین خاطر زمانی که به ساعتِ منطقه‌ی زمانیِ جدید، به رخت‌خواب می‌روید، مغزتان که با ساعت زیستی، خودش رو تطبیق داده، اجازه‌ی خوابیدن را به شما نمی‌دهد. حداقل به این راحتی‌ها اجازه نمی‌دهد. چند روزی زمان که بگذرد، ریتم جدید دریافت نور و ترشح ملاتونین از نو تنظیم خواهد شد.

سوالی که ممکن است برایتان پیش بیاید این است که اگر چرخه خواب ما تا این اندازه به نور وابسته‌است، چرا نور مصنوعی چراغ‌ها در شب، تاثیری بر روی آن ندارد؟ سوال از پایه اشتباه است چرا که نور مصنوعی هم بر روی این چرخه تاثیر دارد. چرخه خواب ما آدمیان در طول چند قرن اخیر و با تشدید نور مصنوعی، دستخوش تغییرات شدیدی شده است. البته این موضوع حتی به فرهنگ یک جامعه هم بستگی دارد، دیگر نور مصنوعی به جای خود. به عبارتی فرهنگ‌هایی که از نور مصنوعی کمتری استفاده می‌کنند و یا عرض جغرافیایی (قرارگیری بر حسب موقعیت شمال به جنوب) متفاوتی دارند، چرخه خواب خود را با شرایط خاص خود تنظیم می‌کنند. البته خب مشخصا به صورت ناخودآگاه.

حتی دمای بدن ما هم از ریتم مشابهی پیروی می‌کند و بین ۳۷ درجه تا ۳۶ درجه سلیوس متفاوت است. شاید یک درجه به نظرتان زیاد نباشد ولی برای یک پستاندار این میزان واقعا زیاد است. در بعدازظهر، این دما به بیشینه‌ی خود می‌رسد و با غروب خورشید شروع به کاهش می‌کند. میان‌های راه بین ۳۷ تا ۳۶ درجه، همان زمانی‌ست که ما معمولا به رخت‌خواب می‌رویم؛ و در زمان خوابمان است که به پایین‌ترین میزان خود می‌رسد. شاید تمایل ما به داشتن پتو در زمانی که به رخت‌خواب می‌رویم را بشود با این الگوی دماییِ بدن توجیه کرد. بدن ما در زمان خواب واقعا سردتر از زمان بیداری‌ست.